Ulusal Yeterlilik Nedir ?
Gerek ülkemizde gerekse dünyada insanların istihdamı sırasında akıllarda beliren başlıca soru, adayın söz konusu pozisyona gerçekten uygun olup olmadığıdır. İş başvurusu yapan kişinin bilgi, beceri ve yetkinlikleri, çeşitli yöntemlerle (mülakat, yazılı sınav, örnek vaka çalışması vb.) anlaşılmaya çalışılır. Ancak bu, adayla görüşmeyi yapan insan kaynakları profesyonelinin, departman şefinin veya kurum sahibinin yeteneğine ve bireysel kanaatine bırakılamayacak kadar ciddi bir konudur. Ulusal yeterlilik, işte tam da burada devreye girer ve her iki tarafın da ihtiyaç duyduğu tarafsız ölçme ve değerlendirme sistemini kullanıma sunar.
Ulusal yeterlilik, bir kişinin bir mesleği başarı ile icra edebilmesi için o bireyin sahip olması gereken bilgi, beceri ve yetkinlikleri ölçen ve değerlendiren teknik dokümanlara verilen isimdir. Liyakata dayalı çalışma ve yükselme şansını sunan bu objektif değerlendirme sistemi, hem işe alım yapan tarafa hem de potansiyel çalışana derin bir nefes aldırır.
Ulusal yeterliliğin sağladığı bir diğer fayda ise kişilerin farklı meslek ve sektörlere geçiş yapmasına imkân vermesidir. İnsanlar, eğitimini almadıkları ama çalışarak bilgi ve beceri kazandıkları bir alana dair yetkinliklerini, ulusal yeterlilik sistemi sayesinde belgelendirme şansına sahip olurlar.
Ulusal yeterlilikler; T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na bağlı Mesleki Yeterlilik Kurumu (MYK) tarafından onaylanır ve MYK’nın yetkilendirdiği bağımsız kuruluşlarca belgelendirilir. Şu an ülkemizde onaylanmış ulusal yeterlilik sayısı 512’dir ve kurumlar yeterlilik başvurusunda bulundukça yenileri listeye eklenmektedir.
Meslek Standardı ile Farkı Nedir?
Ulusal meslek standardı, yukarıda bahsettiğimiz sistemin ana bileşenidir. Kişilerin mesleklerini o mesleğin standartlarına uygun olarak yapıp yapmadıklarını test edebilmek için öncelikle o mesleğin standartlarının, net bir şekilde ortaya konulmuş olması gerekir.
Bir mesleğin başarıyla yapılabilmesi için hangi bilgi, beceri, tavır ve tutumlara ihtiyaç duyulduğunu gösteren asgari kurallara, ulusal meslek standardı denir. Ulusal yeterlilikler ise bu mesleki standartlarda belirtilen görev, işlem ve başarı ölçütleri dikkate alınarak ve standartlarda açıklanan bilgi, beceri, tutum ve davranış listeleri baz alınarak oluşturulur.
Mesleki yeterliliğini kanıtlamak isteyen bir adaydan, sınav ve belgelendirme süreçlerinde bilgi, beceri ve yetkinliklerini çeşitli seviyelerde ortaya koyması beklenir. Burada bahsi geçen unsurlar, aslında ulusal yeterliliğin ana öğeleri olan yeterlilik birimi ve öğrenme çıktılarının da temelini yaratır.
Ulusal meslek standartlarında açıklanan görevlerin anlamlı ve ölçülebilir bir şekilde gruplandırılmasıyla yeterlilik birimleri elde edilir. Meslek bazında ve mesleğin uygulanma sahası dahilinde, adaydan başarı göstermesi beklenen zorunlu ve/ya seçmeli yeterlilik birimleri değişiklik gösterebilir. Bu birimlerin ölçme ve değerlendirme metotları ve başarı kıstasları da (asgari doğru yanıt sayısı, sınav süresi, sergilenmesi beklenen performans, üretilmesi gerekli ürün vb.) birbirinden farklı olabilir. Dolayısıyla aday, belgelendirme sınavlarında başarı göstermek istiyorsa hangi yeterlilik birimine hangi seviyede başvurduğunun farkında olmalı ve ona göre hazırlanmalıdır. Ulusal yeterlilik (UY) kapsamında adayın değerlendirileceği temel başlıklar, MYK’nın Ulusal Yeterlilik Formatı’nda görülmektedir.
Burada kritik olan bir diğer konu ise öğrenme kazanımı yaklaşımıdır. Çünkü ulusal yeterlilikte sözü edilen öğrenme çıktıları bu konuya dayanır. Öğrenme kazanımları; bir kişinin örgün, yaygın veya serbest bir öğrenme sürecinin sonunda, bilmesi, anlaması ve yapması gereken fiilleri anlatır. UY dokümanları da esas olarak, bunlara ait öğrenme çıktılarını, yani eylemleri ölçüp belgelendirmeyi amaçlar.
Ulusal yeterlilikler, ulusal veya uluslararası meslek standartlarına dayalı olarak hazırlanır. Eğer ulusal yeterlilik talebi, ulusal meslek standardına sahip olmayan bir alandan geliyorsa bu noktada uluslararası meslek standartları esas alınır.
Ulusal Yeterlilikler Nasıl Belirlenir?
Ulusal yeterliliklerin oluşturulması ile ilgili tüm süreç, MYK tarafından yürütülür ve denetlenir. Öncelikle bir kuruluş, belirli bir mesleğe yönelik yeterlilik belirlenmesi talebiyle MYK’ya başvurur. MYK, başvuruyu değerlendirir ve uygun gördüğü takdirde başvuru sahibi kuruluşu ulusal yeterlilik (UY) taslağı oluşturması için görevlendirir, ardından ise kuruluşa taslağı hazırlarken ihtiyaç duyacağı konularla ilgili teknik bilgilendirmede bulunur. Sonrasında kuruluş tarafından hazırlanan yeterlilik taslağı, 1 ay boyunca ilgili tarafların (sektör temsilcileri, meslek odaları vb.) görüşüne sunulur.
Gelen görüşler değerlendirilip taslağa yansıtıldıktan sonra, taslakta belirtilen ölçme ve değerlendirme metotlarının pilot uygulaması yapılır. Uygulama sonrası taslak, tekrar incelenmek ve değerlendirilmek üzere MYK’nın o alan ile ilgili olan Sektör Komitesine sunulur. Komite tarafından uygun bulunan yeterlilik taslakları, MYK Yönetim Kurulu’nda görüşülür ve Kurul Onayı alınmasıyla Ulusal Yeterlilik resmen yürürlüğe girer.
Yürürlükte olan bir ulusal yeterliliğe ilişkin bir güncelleme talebi gelirse ya da ulusal meslek standartlarında yapılan bir revizyon nedeniyle yürürlükteki ulusal yeterlilikte de güncelleme yapma ihtiyacı oluşursa, MYK benzer bir süreci tekrar işletir ve güncellenmiş ulusal yeterlilikleri, internet sitesinde yayınlayarak yürürlüğe sokar.
Hangi Meslekler Bu Kapsama Girer?
Doktorluk, mühendislik, mimarlık vb. meslekler ile en az lisans öğrenimi almanın zorunlu olduğu ve mesleğe giriş koşulları yasalar tarafından belirlenmiş olan mesleklerin haricinde kalan bütün meslekler, ulusal yeterlilik kapsamına girer. Bu meslekler, 5544 sayılı Mesleki Yeterlilik Kurumu Kanunu kapsamında değerlendirilir ve bu alandaki yeterlilikler, sınav ve belgelendirmeye tâbi tutulur.
Zaman içinde daha önce belge zorunluluğu olmayan birçok mesleğin de bu sisteme dahil olacağı düşünülmektedir. T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın art arda çıkardığı tebliğler, mesleki yeterlilik belgesi olmayan kişilerin o alanda çalıştırılmaması yönünde kurallar getirmektedir. 2015’te yayınlanan ilk tebliğ ile sadece 40 mesleğe getirilen belge zorunluluğu, bugün 143 mesleğe uygulanmaktadır.
Ulusal Yeterlilik Nasıl Belgelendirilir?
Bir kişinin MYK tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiş bir ulusal yeterliliği taşıdığını ispatlaması için mutlaka yetkili kurumlardan alınmış bir Mesleki Yeterlilik Belgesi ve Mesleki Yeterlilik Kimlik Kartı’na sahip olması gerekir.
MYK tarafından yetkilendirilmiş belgelendirme kuruluşları, MYK mevzuatına ve ulusal yeterliliklere uygun şekilde teorik ve uygulamalı sınavları gerçekleştirir, belgelendirme çalışmalarını yönetir.
Alınan belgeler, UY dokümanlarında belirtilen zaman boyunca geçerlidir ve MYK, bu konuda herhangi bir revizyon yapmadığı sürece 5 yıl süresince kullanılabilinir.
Söz konusu süre dolmadan önce belge yenileme yapılması önemlidir. Geçerlilik süresi bitmeden, kişinin mesleki yeterliliğini sürdürüp sürdürmediği tespit edilmeli ve mesleki yeterliliği devam eden kişiye belge yenileme işlemleri uygulanmalıdır.
Belge yenilemenin, daha önce belge alınan kuruluşta yapılması şart değildir. Kişi, aynı yetkinlik için MYK tarafından yetkilendirilmiş bir başka belgelendirme kuruluşunu seçip bu kurumda belge yenileme yaptırabilir.
Europass Sertifika Eki
Europass Sertifikası, mesleki yeterlilik belgesinde yer alan bilgi, beceri ve yetkinlikler ile yeterlilik birimlerine dair öğrenme çıktılarını içeren, AB ülkeleri ve Europass’ı tanıyan diğer ülkelerde geçerli olan bir belgedir.
MYK Mesleki Yeterlilik Belgesi alan kişiler, dilerlerse Europass Sertifika Eki’ni de alarak, yaptıkları işe dair bilgi, beceri ve yetkinliklerinin yurt dışındaki işverenler tarafından daha rahat anlaşılmasını sağlayabilirler. Ancak bu belgenin, orijinal mesleki yeterlilik belgesi yerine geçmediği ve uluslararası denkliği otomatik olarak garantilemediği bilinmelidir. Ayrıca bu sertifika eki üzerinde, kişiye özel düzenlemeler yapılamaz.
Europass Sertifika Eki almak isteyen mesleki yeterlilik belgesi sahipleri, MYK internet sitesi üzerinden veya belgelendirme yaptırdıkları yetkili belgelendirme kuruluşundan, bu dokümanı talep edebilirler.
Ulusal Yeterliliğin Faydaları
Ulusal mesleki yeterlilik sistemi, iş yaşamının gereklerini öznel yorumlardan kurtarması ve çalışanlar için sektörel ve mesleki değişim şansı sunması nedeniyle son derece değerlidir.
Sistemin sağladığı diğer faydaları şöyle özetleyebiliriz:
- Sistem, hayat boyu öğrenmeyi destekler. Buna göre bir kişi sadece o güne kadar çalıştığı alanda meslek hayatını sürdürmek zorunda değildir. Aldığı ek eğitimlerle veya farklı alanlarda çalışarak kazandığı bilgi ve becerileri, bu sistem sayesinde belgelendirebilir, sektörler ve meslekler arası dikey ve yatay geçişler yapabilir.
- Katılımcı anlayışı esas alan sistem, iş dünyasından temsilcilerin fikirlerine önem verir. Ulusal yeterlilikler oluşturulurken görüş alınan taraflar, sektör beklentilerinin mesleki standartlar haline getirilmesine katkı sağlar. Böylece işveren çalışandan, çalışan da işverenin kendisinden ne bekleyebileceği konusunda net bir fikre sahip olur.
- Ulusal yeterlilikler, ulusal veya uluslararası meslek standartlarına, mesleki eğitim programları da bu standartlara göre hazırlandığından, sistem; eğitim-istihdam ilişkisini güçlendirir.
- Mesleki yeterliliğin bağımsız kuruluşlarca belgelendirilmesi ve bu belgelerin ulusal ve uluslararası düzeyde tanınması, çalışanların önünde yepyeni kariyer fırsatları açar. Yetkinliklerin tanınmasında ve uluslararası düzeyde kariyer hareketliliği sağlamada, sistemin katkısı büyüktür.
- İşi bilenle bilmeyen arasındaki farkı açıkça ortaya koyan sistem, işinin ehli olmayanların sahip olması gereken bilgi ve alması gereken eğitimleri de tespit etmiş olur.
- Mesleki alana ilişkin iş sağlığı ve güvenliği, çevre koruma ve kalite gerekliliklerinin açıklandığı UY dokümanları, mesleğin icra edilme koşullarını çok yönlü olarak ortaya koymuş olur.
- Ulusal yeterlilikler, bireyin bilgi, beceri ve yetkinliğinin kalite güvencesiyle ölçülmesini sağlayan, açık veya gizli herhangi bir ayrımcılık içermeyen, dolayısıyla objektif, adil ve güvenilir bir sistemdir.
Ulusal yeterlilik sistemini daha iyi anlamak ve sistem kapsamında kullanılan kılavuzlara ulaşmak için MYK’nın sayfasını ziyaret edebilir, belgelendirme ile sorularınızı bize iletişim sayfası üzerinden iletebilirsiniz.
